Şempanze, yunus, fil, karga, çakal, köpek, tilki ve kedi gibi bazı türlerin ölen bir türdeşin ya da grup üyesinin çevresinde toplanıp ölü bedene yönelerek bedenle ilgilenmenin yanı sıra saldırgan davranışlardan cinsel uyarılmaya kadar değişen bazı sinirli ve huzursuz davranışlar gösterdikleri gözlenmişti. Hatta fillerin ve Amerikan Bizonlarının ölen yakınlarını sadece kemikleri kaldığında bile öldüğü yeri ziyaret ettiği rapor edilmişti.

Çin’de bulunan Zhouzhi ulusal doğal koruma alanında bulunan uzun burunlu maymunları (Rhinopithecus roxellana) gözlemleyen James Anderson ve araştırma ekibi halsiz düşmüş bir dişinin grubun diğer üyelerinden ayrı durduğunu fark ediyor. Ayrıca dişinin burnundan kan geldiğini görüyorlar. Rapora göre saat 13.00 civarında, alfa erkek eşine yaklaşıyor ve eşinin eline iki kez nazikçe dokunarak grubun diğerler üyelerini uzak durmaları için uyarıyor. 30 dakika sonra ikisi bir ağaca tırmanarak bir dala oturuyorlar. Burada erkek dişiyi tımar ediyor ve dikkatle eşini izliyor. Yaklaşık yarım saat sonra ise dişi birden yere düşüyor ve düzensiz seğirmeler ve zayıf inlemeler dışında büyük oranda hareketsiz kalıyor. Alfa erkek ve grubun diğer dişileri yerde yatan bedene yöneliyor ve izleyen 50 dakika boyunca onu tımar ediyorlar. Zamanla diğerleri uzaklaşıyor ve çift yalnız kalıyor. Dişi ayağa kalkıp diğerlerini takip etmeye çalışıyor ancak yere yığılarak 15.35’de ölüyor. Erkek yaklaşık beş dakika daha onunla kalıyor, ona dokunup elini çekiyor. Sonunda, o da grubun diğer üyelerine katılıyor ancak gözden kaybolana kadar (neredeyse saat 17.00’a kadar) eşinin yerde yattığı yere bakmaya devam ediyor. Daha sonra araştırmacılar ölü bedeni uzak bir yere gömüyorlar, fakat ertesi gün grup dişinin öldüğü yere geri dönüyor. Grubun diğer üyeleri uzaklaşırken alfa erkeği oturuyor ve etrafta en az iki dakika eşini aranıyor. 

Anderson’a göre bu örnekleri insani niteliklere atıfla anlamaya çalışmak tehlikeli olsa da, söz konusu örnekler bireyler arasında güçlü bağların kurulduğu durumlarda ölüm gibi sebeplerle bu bağın kopmasına bu bireylerin derin duygusal tepkiler verdiğini, kayıplar sonrasında yas tuttuklarını gösteriyor. Bu iki örnek ve başka bazı türlerde gözlemlenen tepkiler, insan dışı canlılarda da empati ve şefkatin varlığına dair güçlü kanıtlar sunuyor.

James Anderson ve ekibinin raporu, Edwinvan Leeuwen ve ekibinin daha önce aktardığı şempanze Thomas’ın cenazesini akla getiriyor. Thomas’ın cansız bedeni bulunduktan sonra alana gelen araştırma ekibinin izlemeye başladığı zamanı takip eden 30 dakika içinde grubun yarıdan fazla üyesi en az bir kez Thomas’ın bedenine yaklaşıyor. Çoğu saygılı bir şekilde ve sessizce oturuyor. Ancak bazıları daha canlı tepkiler gösteriyor. Örneğin Thomas ile güçlü bağlara sahip başka bir erkekbüyük dalları savurarak diğer şempanzeleri dağıtıyor ve bedene yakından dikkatle bakıyor. Grubun alfa dişisi yüksek sesle çığlık atarak öne arkaya sallanıyor ve bir dalla vurarak Thomas’ı canlandırmaya çalışıyor. Thomas’ı evlat edinmiş olan yetişkin bir dişi şempanze, Noel, ise daha nazik bir tepki gösteriyor. Cesede dokunuyor ve elini öpermiş gibi dudaklarına götürüyor. Sonra Thomas’ın yüzünü, ellerini inceliyor ve birkaç dakika boyunca bir ot kökü ile onun dişlerini temizliyor. Araştırma ekibinden Edwinvan Leeuwen’e göre bu davranış yaşayan şempanzeler arasında bile çok nadir görünen bir samimiyet göstergesi ve grubun diğer üyeleri ekip tarafından verilen yiyeceğin cazibesine kapılıp uzaklaşmasına rağmen Noel bu davranışını sürdürüyor ve cesedin yanından ayrılmıyor. 

Kaynaklar:

Coghlan, A. (23 Mayıs 2016). Monkeyseencaringfordyingmatethengrievingaftershedies. New Scientist.https://www.newscientist.com/article/2089522-monkey-seen-caring-for-dyin…

Van Leeuwen, E. J. C.,Mulenga, I. C., Bodamer, M.D., &Cronin, K. A. (2016). Chimpanzees’ responsestothedead body of a 9-year-old groupmember.  AmericanJournal of Primatology. Doi: 10.1002/ajp.22560

Yang, B., Anderson, J. R., Li, B. (2016).Tending a dying adult in a wild multi-level primate society.Current Biology, 26, R403 – R 404.doi:10.1016/j.cub.2016.03.062

İlgili video:  https://youtu.be/pp51c-A-WGg (New Scientist)

İlker Dağlar – soL